Chapter 16 - Sura 16
1Аллоҳнинг
амри келди.
Бас, унинг
тезроқ
келишини
талаб қилмай қўя
қолинг. У зот
улар
келтираётган
ширклардан пок
ва олий
бўлди.
2У Ўз амри
ила
фаришталарни
руҳ-ваҳий
билан
бандаларидан
Ўзи хоҳлаганларига:
«Огоҳлантиринглар.
Албатта,
Мендан ўзга
илоҳ йўқ. Бас,
Менга тақво қилинглар»,
деб нозил қиладир.
3У осмонлару
ерни ҳақ ила
яратди. У
улар ширк
келтираётган
нарсалардан
олий бўлди.
4У инсонни
нутфадан
яратди. Энди
эса, у(инсон)
очиқ-ойдин
хусуматчи
бўлиб
турибди.
5У чорва ҳайвонларини
ҳам яратди.
Уларда сиз
учун иссиқлик
манфаатлар
бор ва
улардан
ейсизлар ҳам.
6Ва сиз
учун уларда
кечки пайт
(ўтлоқдан) қайтаётганларида
ва эрталаб
(ўтлоққа)
кетаётганида
чиройли-жамол
бор.
7Ва улар
юкларингизни
сиз жон машаққатисиз
ета
олмайдиган
юртларгача
кўтариб
борадир.
Албатта,
Роббингиз меҳрибон
ва раҳмлидир.
8Отлар,
хачирлар ва
эшакларни
минишингиз
ва зийнат
учун (яратди)
ва сиз
билмайдиган
нарсаларни
яратадир.
(Яъни, Аллоҳ
таоло
келажакда
сизлар учун
туя, от, хачир ва
эшакдан бошқа
сиз
билмайдиган
нақлиёт
воситаларини
яратади. Дарҳақиқат,
шундай ҳам
бўлди. Ушбу
оятлар тушган
даврда
мавжуд
бўлмаган ҳавода,
сувда ва ерда
юрадиган
кўплаб нақлиёт
воситалари
вужудга
келди. Бу эса,
ўз навбатида,
Қуръони
Карим мазкур:
«ва сиз
билмайдиган
нарсаларни
яратади»,
жумласи ила
мўмин-мусулмонларни
келажак
янгиликларидан
хабардор қилаётганига
далолатдир.)
9Йўлларнинг
мақсаддагиси
Аллоҳга
оиддир.
Улардан
эгриси ҳам
бордир. Агар
хоҳласа,
албатта, ҳаммангизни
ҳидоят қилган
бўларди. (Бу
дунёда ҳиссий
йўлларга
ўхшаб,
маънавий
йўллар ҳам
кўпдир. Ўша
маънавий
йўллар ичида
яхшиси ҳам,
ёмони ҳам бор:
Энг тўғри
йўл, яъни, мақсадга
эриштирадиган,
икки дунё
саодатига олиб
борадиган
йўл–Аллоҳ
йўлидир.)
10У
осмондан
сувни
туширган
зотдир. Сизга
ундан шароб
ва ҳайвон
ўтлатадиган
дарахт
бордир.
11У ўша(сув)
ила сизга
экинларни,
зайтунни, ҳурмоларни,
узумларни ва
турли
меваларни
ўстирадир.
Албатта, бунда
тафаккур қиладиган
қавмлар учун
оят-белгилар
бордир.
12У сизга
кечанию
кундузни, қуёшнию
ойни
хизматкор қилди.
Юлдузлар
Унинг амри
ила
хизматкордир.
Албатта,
бунда ақл
юритгувчи қавмлар
учун
оят-белгилар
бордир. (Бу
оятда зикри
келган
нарсалар ҳам
Аллоҳнинг
буюк
неъматларидир.
Масалан, кеча
билан
кундузнинг қанчалик
улуғ
неъматлар
эканини
англаб етиш
учун икковидан
бири йўқ
бўлишини
тасаввур қилишнинг
ўзи кифоя.)
13Ва сиз
учун ерда
турли рангда қилиб
яратган нарсаларини
ҳам
(хизматкор қилди).
Албатта,
бунда
эслайдиган қавмлар
учун
оят-белги
бордир. (Аллоҳ
таоло ер ости
бойликларини
ҳам инсонга
улуғ неъмат
ўлароқ берди.
Ранглари
хилма-хил
бўлган бу
неъматларнинг
ҳаммаси
инсон учун
беминнат
хизмат қилади.
Ўша неъматларни
ер остидан
топиб олган
баъзи инсонларгина
бир-бирларига
миннат қиладилар,
холос.)
14У
денгизни сиз
ундан тоза
гўшт
ейишингиз, ундан
тақадиган тақинчоқлар
чиқариб
олишингиз
учун, унда
(сувни) ёриб
кетаётган
кемаларни
кўрасан, ҳамда
унинг
фазлини талаб
қилишингиз
учун
хизматкор қилди.
Шоядки, шукр
келтирсангиз.
(Аллоҳ
таолонинг
сувдаги
неъматлари ҳам
жуда кўпдир.
Ушбу оятда
улардан
баъзилари
зикр қилинмоқда.)
15У зот ер
сизларни
тебратиб
юбормаслиги
учун унинг
устига
баланд тоғларни
ташлаб қўйди.
Анҳорлару
йўлларни ҳам.
Шоядки, тўғри
йўл
топсангиз.
16Ва
аломатлар ҳамда
юлдузлар ила
улар йўл
топурлар.
17Яратадиган
зот
яратмайдиган
зот каби бўлурми?
Ўйлаб
кўрмайсизларми?
18Агар Аллоҳнинг
неъматларини
санасангизлар,
саноғига ета
олмайсизлар.
Албатта, Аллоҳ
ўта мағфиратли
ва раҳмли
зотдир. (Ҳа,
Аллоҳнинг
бандаларига
берган
неъматлари
сонсиз-саноқсиздир.
Уларнинг
баъзилари юқоридаги
оятларда
эслатиб
ўтилди.
Аслида эса,
агар
инсонлар
ўзларига
берилган
неъматларни ҳисоблашга
уринсалар,
санаб саноғига
ета олмайдилар.
Шундай
сон-саноқсиз
неъматнинг
шукрини ҳеч
ким адо қила
билмайди.
Агар Аллоҳ ҳамма
неъматлари
учун
тўла-тўкис
шукрни талаб
этса,
бандаларга
жуда қийин
бўларди.)
19Аллоҳ
нимани сир
тутаётганингизни
ва нимани ошкор
қилаётганингизни
биладир.
20Уларнинг
Аллоҳдан
ўзга ибодат қилаётганлари
ҳеч нарсани
ярата
олмаслар. Ҳолбуки,
ўзлари
яратиладилар.
21Ўликлардир,
тирик
эмаслар ва қачон
қайта
тирилтирилишларини
билмаслар.
22Илоҳингиз
ягона илоҳдир.
Охиратга
иймон
келтирмайдиганларнинг
қалблари
инкор қилувчидир,
ўзлари эса
мутакаббирдирлар.
23Шубҳасизки,
Аллоҳ нимани
сир
тутаётганларини
ва нимани ошкор
қилаётганларини
биладир.
Албатта, У
мутакаббирларни
хуш кўрмас.
24Қачонки,
уларга:
«Роббингиз
нимани нозил қилди?»
дейилса,
улар:
«Аввалгиларнинг
афсоналарини»,
дерлар.
25Қиёмат
куни ўз гуноҳларини
тўлалигича
ва жаҳолат
ила йўлдан
адаштирган
кишиларнинг
гуноҳларидан
кўтаришлари
учундир. Огоҳ
бўлинг! Улар
кўтарган
нарса қандоқ ҳам
ёмон! (Мазкур
кофирлар
куфрлари, Қуръонга
иймон
келтирмай
юрганлари ва
одамларни Қуръондан
тўсганлари
учун етарли
жазо оладилар.
Қиёмат
кунида улар
ўз гуноҳларини
тўлалигича
кўтарадилар,
яъни, шунга
яраша жазога
йўлиқтириладилар.
Бунга қўшимча
равишда,
ўзлари жаҳолат
ила Қуръонга қарши
ташвиқот
олиб бориб
йўлдан
адаштирган
кишиларнинг
гуноҳларидан
баъзисини ҳам
кўтарадилар.
Унга яраша қўшимча
жазо ҳам
оладилар. Ўз
гуноҳларига
бошқаларнинг
гуноҳларини ҳам
қўшиб
кўтарадилар.)
26Батаҳқиқ,
улардан
олдингилар ҳам
макр қилганлар.
Бас, Аллоҳ
биноларини
пойдеворидан
йиқитди. Шифт
уларнинг
устига қулаб
тушди. Ва
уларга
ўзлари
сезмаган
томондан
азоб келди.
27Сўнгра қиёмат
кунида У зот
уларни хор қиладир
ва: «Сизлар
улар ҳақида
тортишиб
юрган Менинг
«шерикларим» қани?»
дер. Илм
берилганлар:
«Бугунги
кунда хорлик
ва ёмонлик
кофирларгадир»,
дерлар.
28Фаришталар
уларнинг
жонларини
ўзларига зулм
қилган ҳолларида
олгандир.
Улар, ҳеч бир
ёмонлик қилмаган
эдик, дея
таслим
бўлурлар. Йўқ!
Албатта, Аллоҳ
нима амал қилиб
юрганингизни
билгувчи
зотдир.
29Бас, жаҳаннам
эшикларидан,
унда абадий қолгувчи
бўлган ҳолингизда
киринг! Бас,
мутакаббирларнинг
қайтар жойи қандоқ
ҳам ёмон! (Бу
дунёда
мутакаббирлик
билан динни
инкор қилганингиз,
одамларни
дин йўлидан қайтариб,
адаштирганингиз
учун жаҳаннам
эшикларидан
киринг.
Кирганда ҳам,
унда
абадул-абад қоладиган
бўлиб киринг.
Мутакаббирларнинг
жазоси шу
бўлади.)
30Ва тақво қилганларга:
«Роббингиз
нимани нозил қилди?»
дейилди.
Улар:
«Яхшиликни»,
дедилар. Чиройли
амаллар қилганлар
учун бу
дунёда
чиройли
(мукофот) бордир.
Албатта,
охират диёри
яхшироқдир.
Роббиларининг
диёри нақадар
яхшидир.
(Мушрикларга
«Роббингиз
нимани нозил қилди?»
дейилганида,
«Аввалгиларнинг
афсоналарини»,
дейишган эди.
Чунки улар
динга, Қуръонга
ўтган
авлодларнинг
афсонаси, эскилик
сарқити, деб қарадилар.
Шунинг учун
ёмон оқибатга
учрадилар.
Ўша мушрик ва
кофирлардан
фарқли ўлароқ
тақводорлар
яхши оқибатга
эришдилар.)
31У адн
жаннатидир.
Унга
кирганларида
остидан анҳорлар
оқиб турар,
улар учун у
ерда истаган
нарсалари
бор. Аллоҳ тақводорларни
ана шундай
мукофотлар.
32Фаришталар
уларнинг
жонларини
пок ҳолларида
ола туриб:
«Сизларга
салом бўлсин.
Қилиб юрган
ишларингиз
туфайли
жаннатга киринг»,
дерлар. (Ҳа,
ўлим
фаришталари ҳам
тақводорлар
билан гўзал
муомалада
бўладилар.
Уларнинг
жонларини
олишда
мулойимлик билан,
пок ҳолларида
салом бериб
туриб,
жаннатга
киришларини
айтиб
башорат
берадилар.)
33Улар
ўзларига
(ўлим)
фаришталарини
ёки Роббингнинг
(азоб) амри
келишига
интизор бўлиб
турибдиларми?
Улардан
олдингилар ҳам
шундай қилган
эдилар. Аллоҳ
уларга зулм қилмади.
Лекин улар
ўзларига
зулм қилган
эдилар.
34Бас, қилган
ёмон
амаллари
ўзларига
етди ва истеҳзо
қилган
нарсалари
ўзларини
ўради. (Яъни,
уларга
ёмонлик ташқаридан
келгани йўқ.
Ўзлари
ўзларининг
бошларига
етдилар. Қилган
ёмон
амалларига
яраша жазо
олдилар, холос.)
35Ширк
келтирганлар:
«Агар Аллоҳ
хоҳлаганида,
биз ҳам,
ота-боболаримиз
ҳам Ундан
ўзга ҳеч
нарсага
ибодат қилмас
эдик ҳамда
Унинг ҳукмисиз
бирон
нарсани ҳаром
қилмаган
бўлар эдик»,
дедилар.
Улардан
олдингилар ҳам
шундай қилганлар.
Пайғамбарлар
зиммасида фақат
очиқ-ойдин
етказиш бор,
холос. (Аллоҳ
таоло
инсонни ҳидоятга
ҳам,
залолатга ҳам
қобилиятли қилиб
яратди.
Сўнгра хоҳлаган
йўлини
танлашни
ихтиёрига ҳавола
этди. Шунга
яраша уларга
ақл ва сезги
аъзоларини
берди.
Шунингдек,
Пайғамбарлар
юбориб,
китоблар
нозил қилди
ва шариатлар
жорий этди.)
36Батаҳқиқ,
Биз ҳар бир
умматга:
«Аллоҳга
ибодат қилинг
ва тоғутдан
четланинг»,
деб Пайғамбар
юборганмиз.
Бас, улардан
баъзиларини
Аллоҳ ҳидоят қилди.
Баъзиларига
эса, залолат ҳақ
бўлди. Бас, ер
юзида сайр қилиб
юриб ёлғонга
чақирувчиларнинг
оқибати қандай
бўлганига
назар солинг.
(Ҳидоят
йўлини
ихтиёр қилиб,
унга
интилганларни
Аллоҳ таоло ҳидоятга
йўллади.
Залолат-куфр
йўлини ихтиёр
этиб, ўша
томонни
кўзлаганларга
залолат ҳақ
бўлди. Бу
икки
тоифанинг ҳеч
бирини Аллоҳ
мажбурлагани
йўқ.)
37Агар сен
уларнинг ҳидоятига
ўта қизиқсанг
ҳам, Аллоҳ
залолатга
кетказган
кимсаларни ҳидоят
қилмас.
Уларга
нусрат
бергувчилардан
бўлмас.
38Улар
жон-жаҳдлари
билан: «Аллоҳ
ўлганларни қайта
тирилтирмас»,
деб Аллоҳ
номи ила қасам
ичдилар. Йўқ!
Бу, У зотнинг
зиммасидаги ҳақ
ваъдадир. Лекин
одамларнинг
кўплари
билмаслар.
(Йўқ! Эй
мушриклар,
сиз
айтаётган
гаплар
бехуда гаплардир.
Ўлганларни қайта
тирилтириш,
Аллоҳнинг
зиммасидаги ҳақ
ваъдадир.
Аллоҳ
ваъдасига
хилоф қилмайди.
Ўлганларни
албатта қайта
тирилтиради.)
39Уларга
ихтилоф қилиб
юрган
нарсаларини
баён қилиб
бериш учун,
куфр
келтирганлар
ўзларининг
шубҳасиз ёлғончи
эканларини
билишлари
учун (қайта
тирилтиради).
40Агар Биз
бир
нарсанинг
бўлишини
ирода қилсак,
унга «бўл»
демоғимиз
кифоя. Бас,
ўша нарса
бўладир.
41Зулмга
дучор
бўлганларидан
сўнг Аллоҳнинг
йўлида ҳижрат
қилганларни
бу дунёда,
албатта,
гўзал (жойга)
жойлаштирурмиз.
Ва охират
ажри каттароқдир,
агар
биладиган
бўлсалар.
42Улар сабр қилган
ва
Роббиларига
таваккал қилганлардир.
(Муҳожирлар
ана ўша қийинчиликларга,
машаққатларга,
азоб-уқубатларга
сабр қилган
улуғ
кишилардир.
Улар Аллоҳнинг
розилиги
учун сабр қилган
ва бу аснода
фақат
Роббиларига
таваккал
этган ҳамда
фақат
Унгагина
суянган
зотлардир.)
43Биз
сендан олдин ҳам
фақат эр
кишиларни
юбориб,
уларга ваҳий қилганмиз.
Агар билмайдиган
бўлсангиз,
зикр аҳлларидан
сўрангиз.
44Очиқ-ойдин
баёнотлар ва
китоблар ила
(юбордик). Ва
сенга
одамларга
нозил қилинган
нарсани
ўзларига
баён қилиб
беришинг
учун зикрни
нозил қилдик.
Шоядки,
тафаккур қилсалар.
(Қуръони
Каримнинг
исмларидан
бири «зикр»
эканини бошқа
жойларда ҳам
айтиб ўтган
эдик. Ушбу
оят ҳам уни
«зикр» деб
атамоқда.
Яъни, Пайғамбарларни
ўз қавмларига
турли очиқ-ойдин
баёнотлар ва
китоблар
билан юбордик.
Сени эса, эй
Муҳаммад,
одамларга
нозил қилинган
нарсани
ўзларига
баён қилиб беришинг
учун зикр–Қуръон
ила юбордик.)
45Макр ила
ёмонликлар қилганлар,
Аллоҳ уларни
ерга ютқазиб
юборишидан
ёки уларга
кутмаган
томонларидан
азоб келиб қолишидан
хотиржам
бўлдиларми?!
46Ёхуд
уларни ҳаракатлари
асносида
олишидан,
улар У зотни
ожиз қолдирувчи
бўла
олмасликларидан
хотиржаммилар?!
(Агар Аллоҳ
хоҳласа,
уларни ҳаракатда
бўлиб, шаҳарма-шаҳар
кезиб, сайру
саёҳат ёки
бошқа ишлар
билан машғул
бўлиб
юрганларида ҳам
олаверади.
Аллоҳни ожиз қолдириб
қочиб қутула
билмайдилар.
Нимага
ишониб кофир ҳолида
юрибдилар?)
47Ёки У зот
уларни
хавфсираб
турган ҳолларида
ҳам олишидан
(хотиржаммилар?!).
Албатта, Роббингиз
меҳрибон ва
раҳмлидир.
48Ахир улар
Аллоҳ
яратган ҳар
бир
нарсанинг
соялари
ўнгга, чапга
мойил бўлиб,
Аллоҳга
сажда қилиб
ётганини ва
улар
бўйсунувчи
эканини
кўрмайдиларми?!
(Барча
мавжудотларнинг
Аллоҳ жорий
этган қонун-қоидаларга
бўйсунишларини
ушбу ояти
карима, Аллоҳга
сажда қилиш,
деб
таърифламоқда.)
49Осмонлару
ердаги барча
жонзотлар ва
фаришталар
фақат Аллоҳга
сажда қилурлар.
Улар
мутакаббирлик
қилмаслар.
50Улар
устиларидаги
Роббиларидан
қўрқурлар ва
ўзларига амр қилинган
нарсаларни қилурлар.
51Аллоҳ:
«Иккита илоҳ
тутмангиз. Ҳақиқатда,
У ёлғиз илоҳдир.
Бас,
Мендангина қўрқингиз»,
деди.
52Осмонлару
ердаги
нарсалар
Уникидир. Дин
ҳам бардавом
Уникидир.
Аллоҳдан
ўзгадан қўрқасизларми?
53Сизда қайсики
неъмат бўлса,
Аллоҳдандир.
Сўнгра қачонки
сизга
ёмонлик етса,
Унгагина
ёлборурсиз.
54Сўнгра У
сиздан
ёмонликни
кушойиш қилган
чоғда,
кўрибсизки,
сиздан бир
гуруҳ ўз
Роббларига
ширк
келтирурлар.
(Ёмонлик етган
пайтида фақат
Аллоҳга
ёлбориб
турган
одамлардан
баъзилари Аллоҳ
таоло уларга
етган
ёмонликни
кетказгандан
сўнг яна Аллоҳга
ширк
келтиришга
ўтадилар.)
55Уларга
берган
нарсаларимизга
куфр келтирурлар.
Бас, ҳузурланиб
туринглар,
тезда
билурсиз.
56Ва улар ўзлари
(моҳиятини)
билмаган
нарсага Биз
уларга берган
ризқдан
насиба
ажратурлар.
Аллоҳга қасамки,
ўзингиз
уйдирган ёлғон
нарса ҳақида,
албатта,
сўралурсиз.
(Яъни,
мушриклар ўзлари
асл моҳиятини
билмайдиган
бутларига
Биз берган ризқдан
насиба
ажратадилар.
Жоҳилият
пайтида
мушриклар
баъзи ҳайвонларни
маълум бир
бутларга
атаб қўяр
эдилар. Ўша ҳайвон
аталгандан
сўнг, бу
фалон
худонинг насибаси,
деб унга алоҳида
эҳтиром ила
муомала қилинарди.
Ўша ҳайвон
минилмас,
устига юк
юкланмас,
сути ичилмас,
гўшти ҳам
ейилмас эди.)
57Улар қизларни
Аллоҳники қилишадир.
У (бундан)
покдир.
Уларга эса,
кўнгиллари
тусагани
(эмиш). (Аллоҳ «қизи
бор» деган
айбдан
покдир. Чунки
фарзандга муҳтож
бўлиш нуқсондир.
Аллоҳнинг ҳеч
қандай нуқсони
йўқдир.
Мушрикларга
кўнгиллари
тусаган ўғил
фарзандлар
эмиш. Жоҳилият
даврида қиз
фарзанд
ор-номус ҳисобланар
эди. Шунинг
учун
мушриклардан
ҳеч ким қиз
фарзанд
кўришни хоҳламас
эди.)
58Қачонки
улардан
бирига қизнинг
хушхабари
берилса, ғам-аламга
тўлиб, юзи қорайиб
кетур.
59Унга
берилган
хушхабарнинг
ёмонлигидан
(уялиб) қавмидан
беркинадир.
У(қиз)ни
хорлик-ла
олиб қолсамикин
ёки тупроққа
кўмсамикин?
Огоҳ бўлинг!
Улар қилган ҳукм
нақадар ёмон.
60Охиратга
иймон
келтирмайдиганларнинг
мисоли ёмон
мисолдир.
Аъло мисол
Аллоҳникидир.
У азиз ва ҳакимдир.
61Агар Аллоҳ
одамларни қилган
зулмларига
биноан
тутганида, ер
юзида битта ҳам
жонзотни қўймас
эди. Лекин
уларни
белгиланган
ажалига қўйиб
қўюр. Қачонки,
ажаллари
келса уни бир
соат орқага ҳам,
олдинга ҳам
сура
олмаслар.
62Улар
ўзлари ёқтирмаган
нарсани Аллоҳники
қилурлар.
Уларнинг
тиллари эса,
ёлғондан
ўзларига
гўзал (оқибат)
бўлишини
васф қиладир.
Ҳеч шубҳа йўқки,
уларга,
албатта,
дўзах бўлур
ва, албатта, улар
(дўзах) пешқадамларидир.
63Аллоҳга қасамки,
Биз сендан
олдинги
умматларга ҳам
(Пайғамбар)
юборганмиз.
Бас, шайтон
уларга
амалларини
зийнатлаб кўрсатди.
У бугун
уларнинг
дўстидир.
Уларга аламли
азоб бўлур.
64Биз сенга
китобни фақат
уларга
ўзлари
ихтилоф қилган
нарсаларни
баён қилишинг
учун, иймон
келтирадиган
қавмларга ҳидоят
ва раҳмат
этиб нозил
этдик, холос. (Ҳа,
Аллоҳ таоло
Муҳаммадга
(с.а.в.) Қуръони
Каримни
турли халқларнинг
ҳақ ва ботил,
иймон ва
куфр, яхшилик
ва ёмонлик ҳамда
бошқа
нарсалар
устидаги
ихтилофларини
баён этиб
бериш учун
нозил қилди.)
65Аллоҳ
осмондан сув
тушириб, у
ила ерни
ўлимидан кейин
тирилтирди.
Албатта,
бунда
эшитадиган қавмлар
учун
оят-белгилар
бордир. ( Ер
ўлик бўлса,
ер юзидаги
нарсалар ҳам
жонсиз
бўлади. Ер
тирилиши
билан унинг устидаги
ҳамма
нарсаларга
жон киради.
Демак, сув ҳамма
нарсага ҳаёт
бағишлайди.
Сувни эса, фақатгина
Аллоҳ таоло
тушира олади.
Ҳамма
нарсага ҳаётни
фақат Аллоҳгина
бера олади.
Демак, ҳамма
нарсага
маъбуд
бўлишга фақат
Аллоҳгина ҳақлидир.)
66Чорва ҳайвонларида
ҳам сиз учун,
албатта,
ибрат бордир.
Биз сизларни
уларнинг қорнидан,
гўнг ва қон
орасидан
ичувчилар
(томоғи)дан
осон ўтувчи
соф сут ила
суғорамиз.
67Ва хурмо
ва
узумларнинг
меваларидан
маст қилувчи
нарса ва
гўзал ризқ
олурсиз.
Албатта,
бунда ақл
юритгувчилар
учун
оят-белги
бордир. (Ушбу ояти
карима Қуръони
Каримда маст қилувчи
ичимлик ҳақида
нозил бўлган
тўрт оятнинг
биринчисидир,
бу оятда маст
қилувчи
ичимлик ҳақида
бир ҳукм йўқ.
Аммо унинг
яхши ризққа қиёсан
ёмон эканига
ишора бор. Бу
ишора маст қилувчи
ичимликка қарши
қуръоний тарғиботнинг
бошланишидир.)
68Роббинг
асаларига:
«Тоғлардан,
дарахтлардан
ва
кўтарилган
сўритоклардан
уй тутгин.
69Сўнгра ҳамма
мевалардан
егин. Бас,
Роббинг осон қилиб
қўйган
йўллардан
юргин», деб ваҳий
қилди.
Уларнинг қоринларидан
турли
рангдаги
шароб чиқар.
Унда одамлар
учун шифо
бордир.
Албатта, бунда
тафаккур қилувчилар
учун
оят-белги
бордир. (Аллоҳ
таолонинг ҳайвонотларга,
жумладан,
асаларига ваҳий
қилиши унга
илҳом бериши ҳисобланади.
ллоҳ таоло
асаларини
яратганда
унга ҳис-туйғу
ва илҳомни қўшиб
яратгани
учун у
кўргина ақлли
инсонлар ҳам қила
олмайдигананиқлик
билан ўзига
топширилган
ишни
бажаради.)
70Аллоҳ
сизларни
яратгандир.
Сўнгра У
сизларни вафот
эттирадир.
Сизлардан
баъзилар
билимли
бўлгандан
сўнг ҳеч
нарса
билмаслиги
учун умрнинг
энг заифлигига
қайтариладир.
Албатта, Аллоҳ
билгувчи ва қодирдир.
71Аллоҳ ризқда
баъзингизни
баъзингиздан
афзал қилди.
Бас, афзал қилинганлар
ўз ризқларини
қўлларида
мулк
бўлганларга, ҳамма
тенг бўлсин,
деб берувчи
эмаслар-ку.
Аллоҳнинг
неъматини
инкор қиладиларми?!
72Аллоҳ
сизларга
ўзларингиздан
жуфлар қилди
ва сизларга
жуфтларингиздан
болалар ва
набиралар қилди
ҳамда
сизларга пок
ризқларни
берди.
Ботилга
иймон
келтирадилар-у,
Аллоҳнинг
неъматига
куфр
келтирадиларми?!
(Ояти каримада
жон, жуфти ҳалол,
фарзанд ва
набира каби
неъматлар ҳақида
сўз кетмоқда.
Бу орқали ўша
улуғ
неъматларни
беришга
ягона Аллоҳнинг
ўзи ҳақли
экани
таъкидланади.
Шунингдек,
Аллоҳ таоло
мазкур
неъматлардан
баҳраманд
бўлган
бандаларнинг
ягона илоҳи-маъбуди
бўлишга ҳам ҳақли
эканига
ишорат қилинади.)
73Ва Аллоҳдан
ўзга уларга
осмонлару
ердан ҳеч бир
ризққа молик
бўла олмайдиган
ва ҳеч
нарсага қодир
бўла
олмайдиган
нарсаларга
ибодат қиладиларми?
(Аллоҳдан
ўзга ибодат қилаётган
ўша нарсаси
нима эканини
ўйлаб кўрмайдими?
Нима учун
унга сиғиняпти
ўзи? Ахир, сиғинаётган
нарсаси унга
бирор ризқни
бера
олмайди-ку?! У
нарса ризқ ҳам,
неъмат ҳам
беришга қодир
эмас-ку! Хўш,
ризқ беришга қодир
бўлмаган, ҳеч
бир ризқ бера
олмайдиган
нарсага нима
учун ибодат қилади?!
Эй
мушриклар!!!)
74Аллоҳга
зарбул масал
келтирманглар!
Албатта, Аллоҳ
биладир.
Сизлар эса,
билмайсизлар.
75Аллоҳ ҳеч
нарсага қодир
бўлмайдиган
мамлук-қул
билан Биз уни
яхши ризқ ила
ризқлантирган
ва ўшандан
махфий ва
ошкоро инфоқ қиладиган
кимсани
зарбул масал қиладир.
Улар тенг
бўладиларми? Ҳамду
сано Аллоҳгадир.
Лекин
кўплари
билмаслар.
(Ушбу мисол ояти
карима нозил
бўлган
жойдаги араб
жоҳилий
жамияти воқеълигидан
олингандир.
Исломни
инкор этиб, Аллоҳга
ширк
келтираётганларнинг
бошлиқлари Қурайшнинг
зодагон-бойлари
эди. У
даврдаги бойларнинг
мамлук-қуллари
бор эди. Бу қуллар
эгасига мулк,
ўзлари ҳеч
нарсага ҳақсиз
бир жонзот
эди. Кўп ризқу
рўзга эга
бўлиб, ҳаммага
хайру эҳсон қилаётган
хўжайин
билан унинг ҳеч
нарсаси йўқ
мамлук қули
тенг
бўладими?
Албатта, тенг
эмаслар. Демак,
ҳамманинг
холиқи ва
розиқи Аллоҳ
таоло билан ҳеч
нарсага қодир
бўлмаган,
мушриклар
ибодат қилаётган
бутлар ҳам
тенг бўла
олмайдилар.)
76Аллоҳ
икки кишини
зарбул масал
келтирди.
Бири соқов, ҳеч
нарсага қодир
бўлмайдир. У
ўз хожасига
юкдир. Қаерга
юборса ҳам,
яхшилик
келтирмайдир.
Ўша одам
билан ўзи тўғри
йўлда туриб,
бошқаларни
адолатга амр қиладиган
киши баробар
бўларми?
77Осмонлару
ернинг ғайб(илм)и
Аллоҳникидир.
Соат(қиёмат)
иши эса, кўз
очиб-юмгандек
ёки ундан ҳам
яқинроқдир.
Албатта, Аллоҳ
ҳар бир
нарсага қодирдир.
78Аллоҳ
сизни
оналарингиз қорнидан
ҳеч нарса
билмайдиган ҳолингизда
чиқарди. У
сизга қулоқ,
кўзлар ва
дилларни
берди.
Шоядки, шукр қилсангиз.
(Дунёда фақат
инсон
боласигина
жуда ожиз ҳолда
туғилади. Бошқа
ҳайвонларнинг
болалари туғилгандан
бир оз ўтиб, ҳаракатга
тушади, ўзи
юради,
онасини
эмади ва бошқа
ҳожатларини
чиқаради.
Инсон боласи эса,
йиғидан бошқа
ҳеч нарсани
билмай
тураверади. Ҳар
бир нарсани
унга соат,
кун, ҳафта, ой
эмас, балки
йил давомида
ўргатиш керак.
Ўша ўрганиш ҳам
Аллоҳ берган
хусусиятлар
билан
бўлади.)
79Осмон
бўшлиғидаги
беминнат,
бўйсундирилган
қушларга қарамайдиларми?
Уларни фақатгина
Аллоҳ ушлаб
туради,
холос.
Албатта,
бунда иймон келтирадиган
қавмлар учун
оят-белгилар
бордир.
80Аллоҳ
сизга
уйларингизни
оромгоҳ қилди.
У сизга чорва
ҳайвонларининг
терисидан
кўчадиган ва қўнадиган
кунингизда
енгил
кўтариладиган
уйлар қилди.
Уларнинг
жунлари,
юнглари ва қилларидан
маълум вақтгача
фойда ва мато
бўладиган қилди.
(Инсоннинг
уйи энг қулай
оромгоҳи ҳисобланади.
Уйдан бошқа
жойда одам
оромини йўқотади.
Шунинг учун ҳам
Ислом динида
уйга ва унинг
осойишта, хотиржамлик
макони бўлишига
катта
эътибор
берилган.)
81Аллоҳ
сизга Ўзи
яратган
нарсалардан
соялар қилиб қўйди
ва сизга тоғлардан
бошпаналар,
сизларни
иссиқдан сақлайдиган
кийимлар ва
зарбадан сақлайдиган
кийимлар қилиб
қўйди. Шундай
қилиб, У
сизларга Ўз
неъматини
батамом қилиб
берди.
Шоядки,
мусулмон
бўлсангиз.
(Бу ўринда
инсон, айниқса,
ушбу ояти
карима
тушган жой ва
вақтнинг
одами
кундалик ҳаётида
муҳтож бўлиб
турадиган
Аллоҳнинг
неъматлари ҳақида
гап кетмоқда.)
82Агар юз
ўгириб
кетсалар,
бас, сенинг
зиммангда
очиқ-ойдин
етказиб қўйиш,
холос.
83Улар Аллоҳнинг
неъматини
танирлар,
кейин эса,
инкор қилурлар.
Уларнинг
кўплари
кофирлардир.
(Аллоҳнинг
неъматини
била туриб
инкор қилган
киши аниқ
кофир
бўлади.)
84Ҳар бир
умматдан
гувоҳ
келтирган
кунимизда,
сўнгра куфр
келтирганларга
(узр учун) изн ҳам
берилмас ва
улар итобга ҳам
қайтарилмаслар.
(Қиёматда
Аллоҳ таоло
ўтган
умматлардан ҳар
бирига
ўзининг Пайғамбарини
гувоҳ қилиб
келтиради.
Кўпчилик
олдида ҳамма
нарса аён
бўлади.
Шармандаси
чиққан
кофирлар, узр
айтмоқчи
бўладилар.
Аммо узр
айтишга изн
берилмайди.
Улар ҳаёти
дунёга яна қайтарилишларини,
итобдан сўнг
яхши ишлари қилишларига
имкон
берилишини
сўрайдилар. Унга
ҳам изн
берилмайди.)
85Зулм қилганлар
азобни
кўрган вақтларида,
улардан у
енгиллатилмас
ва уларга муҳлат
ҳам берилмас.
86Ва ширк
келтирганлар
ўзларининг
«шерик»ларини
кўрган чоғларида:
«Эй Роббимиз,
анавилар
бизнинг Сендан
ўзга ибодат қилган
«шерик»ларимиз»,
дерлар. Бас,
у(шерик)лар
буларга:
«Албатта,
сизлар ёлғончидирсизлар»,
деб сўз
ташларлар. (
Бу дунёда
Аллоҳни тан
олмасдан қиёматга
келиб, Аллоҳга
«Эй Роббимиз»
деб мурожаат,
илтижо қиладиган
бўлиб қолибдилар.
Авваллар бошқани
Роббимиз деб
юрганлар
энди ўша
Роббиларини
«анавилар»
дейдиган
бўлиб қолишибди.
Ўша
«анавилар»
уларни
адаштириб ўзига
ибодат қилдирганлигини
юзларига
солдилар.)
87Ўшал
кунда
у(мушрик)лар
Аллоҳга
таслим
бўлурлар ва
уйдириб
юрган нарсалари
ботил бўлур.
(Охиратда
буту
санамларимиз
бизга
шафоатчи
бўлур, дея
ўзларича тўқиб
чиқарган
умидлари
ботил
бўлади.)
88Куфр
келтирган ва
Аллоҳнинг
йўлидан
тўсганларга фасод
қилганлари
учун азоб
устига азоб
зиёда қилдик.
(Кофирлик
ёмон
фасоддир.
Одамларни Аллоҳнинг
динидан
тўсиш ундан ҳам
ёмонроқ
фасод
саналади.)
89Ҳар бир
умматга
ўзидан гувоҳ
олиб келган
кунимизда
сени
анавиларга
(умматингга)
гувоҳ қилиб
келтирамиз.
Сенга
китобни ҳар
бир нарсани
баён қилувчи
этиб,
мусулмонларга
ҳидоят, раҳмат
ва хушхабар қилиб
нозил этдик.
(Яъни, қиёмат
куни ҳар бир
умматга Пайғамбарини
гувоҳ
этганимиздек,
сени ҳам
умматингга
гувоҳ қилиб
келтирамиз.
Сенга Қуръони
Каримни
нозил қилишдан
мақсад ҳар
бир нарсани
баён қилиб
беришдир. Қуръон
мўминлар
учун Аллоҳнинг
раҳматидир,
мусулмонлар
учун ҳидоятдир.
Қуръони
Карим
мўминлар
учун
хушхабардир,
уларга
иймонлари орқасидан
келадиган
яхшиликлар
хушхабарини
беради.)
90Албатта,
Аллоҳ
адолатга, эҳсонга,
қариндошларга
яхшилик қилишга
амр этадир ва
фаҳшу мункар ҳамда
зулмкорликдан
қайтарадир. У
сизларга
ваъз қилур.
Шоядки,
эсласангиз.
(Абдуллоҳ ибн
Масъуддан
(р.а.) қилинган
ривоятда у
киши: «Қуръондаги
энг жамловчи
оят шу
оятдир. Эргашиладиган
яхшиликни ҳам,
четланиши
лозим бўлган
ёмонликни ҳам
жамлаб зикр қилган»,
дейдилар.
Аллоҳ
буюрган
адолат–исломий
мутлоқ
адолатдир. Бу
адолатга
кўра, ҳар бир
шахс, жамоат
ва ҳар бир қавмга
одилона
муомалада
бўлинади. Ҳамма
учун ўлчов
бир. «Эҳсон»яхшилик
қилиш
маъносини
англатади.
Исломда
унинг эшиги
кенг очилган.
«Фаҳш»
сўзининг луғавий
маъноси ҳаддан
ошишликдир.
Лекин урфда
кишилар номусига
тааллуқли
жиноятлар
тушунилади.
«Мункар»
деганда, инсоннинг
соф табиати
инкор қиладиган
ишлар кўзда
тутилади.
Буни, албатта,
шариат ҳам
инкор этади.
«Зулмкорлик»
эса, ҳаққа
тажовуз қилиш
ва адолатни
бузишдир. Дарҳақиқат,
булар
эслашга
арзигулик
ваъз-насиҳатдир.)
91Агар аҳдлашсангиз
Аллоҳнинг аҳдига
вафо қилинг. Қасамларни
таъкид қилинганидан
сўнг бузманг.
Батаҳқиқ,
Аллоҳни
ўзингизга
кафил қилгансиз-а!
Албатта, Аллоҳ
нима қилаётганингизни
билур.
92Тўқигани
кучли
бўлгандан
сўнг уни
сўкиб юборган
хотинга
ўхшаб, бир
уммат бошқа
умматдан
зиёдроқ
бўлгани учун қасамларингизни
орангизга
алдов
воситаси қилиб
олманг.
Албатта, бу
билан сизни Аллоҳ
синамоқда,
холос.
Албатта, У қиёмат
куни нима ҳақида
ихтилоф қилганингизни
баён қилиб
берадир. (Аҳдни
бузиш,
асосан, ўз
манфаатларини
кўзлаб, кўпроқ
кучли
томонга ялтоқланиш
мақсадида
бўлади.)
93Агар Аллоҳ
хоҳласа,
сизларни бир
уммат қилар
эди. Лекин хоҳлаган
кимсани
залолатга
кетказади ва
хоҳлаган
кимсани ҳидоят
қилади. Ва,
албатта, қилиб
юрган
амалларингиздан
сўралурсизлар.
94Қасамларингизни
орангизда
алдов
воситаси қилиб
олманг. Бас, қадам
собит
бўлганидан
сўнг
тоймасин ва
Аллоҳнинг
йўлидан
тўсганингиз
учун
ёмонликни
татиб юрманг.
Сизга улкан
азоб
бўлмасин.
95Аллоҳнинг
аҳдини оз баҳога
сотиб
юборманг.
Агар
билсангиз,
сиз учун,
албатта, Аллоҳнинг
ҳузуридаги
нарса яхшироқдир.
96Сизнинг ҳузурингиздаги
нарса
тугайдир.
Аллоҳнинг ҳузуридаги
нарса эса, боқийдир.
Албатта, Биз
сабр
этганларни қилиб
юрган
амалларининг
энг гўзалига
бериладиган
ажр ила
мукофотлармиз.
97Эркагу
аёл, ким
мўмин ҳолида
яхши амал қилса,
Биз унга яхши
ҳаёт
кечиртирамиз
ва, албатта,
уларни қилиб
юрган
амалларининг
энг гўзалига
бериладиган
ажр ила
мукофотлармиз.
98Қуръон ўқиган
чоғингда,
Аллоҳдан қувилган
шайтон(шарри)дан
паноҳ
сўрагин.
(Яъни, аввал
«Аъузу биллаҳи
минаш
шайтонир
рожийм»ни
айтиб туриб,
кейин Қуръон қироатини
бошлагин.
«Аъузу биллаҳи»ни
айтиш Қуръони
Карим
тиловати
учун тилни
поклайди.
Кишини Аллоҳнинг
китоби Қуръони
Каримни ўқишга
тайёрлайди.
Шайтоннинг
васвасасидан
сақлайди.
Бутун вужуди
ва шуурини
Аллоҳ томон
буради. Ушбу
ояти
каримадан
уламоларимиз
Қуръон ўқишни
бошламоқчи
бўлган ҳар
бир инсонга
«Аъузу биллаҳи»ни
айтиш вожиблиги
ҳукмини чиқарганлар.
Чунки Аллоҳ
шунга амр қилмоқда.
Аллоҳнинг
амри ҳар бир
мўминга
вожиб. Уни қилмаган
одам гуноҳкор
бўлади.)
99Албатта,
иймон
келтирганлар
ва ўз Роббиларига
таваккал қилганларга
у(шайтон)нинг
султони йўқ.
100Унинг
султони фақат
уни дўст
тутадиганларга
ва у сабабли
мушрик бўлганларга,
холос.
101Қачонки,
Биз бир оят
ўрнини бошқа
бир оят ила
алмаштирсак,–ҳолбуки,
Аллоҳ нимани
нозил қилишни
ўзи яхши
билгувчидир–улар:
«Шубҳасиз,
сен
уйдирмачисан!»
дерлар. Йўқ!
Уларнинг
кўплари
билмаслар.
(Аввалги
ўрганган
сураларимизда
Қуръондаги
баъзи оятлар
кези
келганда маълум
сабабларга
кўра насх
этилиб, Аллоҳ
уларнинг ҳукми
ўрнига бошқа
оят ила бошқа
ҳукм жорий қилишини
билган эдик.
Ушбу оятда Қуръондаги
баъзи
оятларнинг
насх бўлишига
мушрикларнинг
муносабатлари
билдирилмоқда.)
102Сен уни руҳул
қудус
Роббингдан
иймон
келтирганларни
собитқадам қилиш
учун ва
мусулмонларга
ҳидоят ва
хушхабар
этиб ҳақ ила
туширганини
айт. (Эй Муҳаммад!
Сен уларга Қуръонни
Аллоҳ таоло ҳузуридан
руҳул қудус
унвонига эга
бўлган
фаришта
Жаброил (а.с.)
олиб
тушганини айт.)
103Батаҳқиқ,
биламизки,
албатта,
улар: «Унга фақат
башар таълим
бермоқда,
холос»,
дерлар. Улар
гумон қилаётганнинг
тили
ажамийдир. Бу
эса очиқ-ойдин
араб
тилидадир. (Қадимги
Қурайш
кофирлари, Муҳаммадга
Қуръонни
Жабр, Балзот
ёки Яъийш
ўргатди, деб
ажам қулларнинг
исмларини
айтганлар.
Улардан бир
минг тўрт юз
йил сўнги
кофирлар, Муҳаммад
катта
олимларни
тўплаб Қуръонни
ёздирди,
сўнгра
уларнинг ҳаммасини
ўлдириб
юбориб,
китобни
бедапояга
ташлаб қўйди-да,
одамларни чақириб
келиб, мана
менга
осмондан
китоб тушди,
деб даъво қилди,
дейишди. Ушбу
уйдирмани
уялмай-нетмай
дарс қилиб
ўтишди.
Уларнинг бу
уйдирмаси
ўзларининг ақлсизликларига
далолат
эканини
тушуниб етишмас
эди. Кофир
бўлгандан
кейин шу
экан-да!)
104Албатта,
Аллоҳнинг
оятларига
иймон
келтирмайдиганларни
Аллоҳ ҳидятга
солмас ва
уларга
аламли азоб
бордир.
105Ёлғонни
фақат Аллоҳнинг
оятларига
иймон
келтирмайдиганларгина
тўқирлар. Ана
ўшалар
ўзлари ёлғончилардир.
106Ким
иймондан
сўнг Аллоҳга
куфр
келтирса, қалби
иймон ила
ором топа
туриб
зўрланганлар
бундан
мустасно, ким
кўксини
куфрга очса,
бас, уларга
Аллоҳдан ғазаб
бор. Уларга
улкан азоб
бор.
(Мушриклар саҳобалардан
Аммор ибн
Ёсир (р.а.) ва у
кишининг оталари
Ёсир (р.а.) ҳамда
оналари
Сумаййаларни
(р.а.) ҳам тутиб
келиб, диндан
қайтариш
учун қаттиқ
азобладилар.
Улар
азобларга
чидам билан сабр
қилиб,
иймонларидан
қайтишга
кўнмадилар.
Сумаййанинг
(р.а.) икки оёқларини
қозиққа боғлаб,
аврат
жойларига
найза
санчдилар.
Сўнгра
Амморнинг
отаси Ёсирни
(р.а.) ҳам ўлдирдилар.
Бу икки улуғ
инсон–эру
хотин Ислом
йўлида, иймон
учун биринчи
шаҳидлар
бўлиш
шарафига
эришдилар.
Амморнинг
кўз ўнгида ҳам
онасини, ҳам
отасини
ўлдирган
мушриклар
уни ҳам
ўлдиришга қасд
қилганларида
унинг оғзидан
кофирларни
рози
этадиган гап
чиқди. Шунда
мушриклар
уни
ўлдирмадилар.
Одамлар Пайғамбаримизнинг
(с.а.в.) ҳузурларига
келиб: «Эй
Аллоҳнинг
Расули, Аммор
муртад
бўлди»,
дедилар. Бунга
жавобан
Расулуллоҳ
(с.а.в.): «Йўқ!
Аммор
бошидан
товонигача
иймонга тўлиқдир.
Иймон унинг
этига ҳам, қонига
ҳам сингиб
кетгандир»,
дедилар. Сўнг
ушбу оят нозил
бўлди.)
107Бу
уларнинг
дунё ҳаётини
охиратдан
устун қўйганлари
сабабидандир.
Албатта, Аллоҳ
кофир қавмларни
ҳидоят этмас.
108Ана
ўшаларнинг қалблари,
қулоқлари ва
кўзларига
Аллоҳ муҳр
босгандир.
Ана ўшалар ғофиллардир.
109Ҳеч шубҳа
йўқки,
охиратда
улар зиён
кўргувчилардир.
110Сўнгра,
албатта,
Роббинг
фитнага
учраганларидан
кейин ҳижрат
этиб, жиҳод қилган
ва сабр
этгани учун,
албатта,
Роббинг шулардан
кейин мағфиратли
ва раҳмлидир.
111У кунда ҳар
жон ўзи ҳақида
тортишиш
учун келур ва
ҳар бир жонга
амалига
яраша вафо қилинур
ҳамда уларга
зулм этилмас.
(Яъни, қиёмат
кунида ҳар
ким ўзини
ўйлаб, ўзини
азобдан қутқазиш
пайидан
бўлиб қолади.
Бошқаларни
тамоман
унутади.)
112Аллоҳ бир
шаҳарни
зарбул масал қилади:
у омонлик ва
хотиржамликда
эди. Ризқи ҳар
макондан
сероб ҳолда
келиб
турарди. Сўнг
у Аллоҳнинг
неъматларига
куфр
келтирди.
Бас, Аллоҳ
унга қилган
ишлари учун
очлик ва хавф
кийимини тоттирди.
(Яъни, қилган
ношукрчиликлари,
келтирган
куфрлари
учун уларга
очлик ва
хавфни кийим қилиб
кийгазиб қўйди.
Аллоҳнинг
амри билан
Маккага етти
йил қаҳатчилик
келгани,
унинг аҳолиси
ўлимтиклар,
туянинг юнги
ва одатда еб
бўлмайдиган
бошқа
нарсаларни
еганлари ҳаммага
маълум.
Шундай қилиб,
Аллоҳ уларни
тўқликдан
очликка чиқарди.
Мусулмонлар
Мадинаи
Мунавварага ҳижрат
этиб, ўша
ерда ўз
жамиятларини
қурганларидан
сўнг эса, аҳли
Маккадан
хотиржамлик
неъматини ҳам
олиб, уларни
хавф-хатарда
яшайдиган қилиб
қўйди. Улар
мусулмонлар
Маккани фатҳ
этиши учун
келиб қолармикан,
деган хавфда
яшардилар.)
113Батаҳқиқ,
уларга
ўзларидан
Пайғамбар
келди. Бас,
улар уни ёлғончига
чиқардилар.
Кейин золим
бўлганлари
учун уларни
азоб тутди. (Аҳли
Макка бу Пайғамбарга
иймон
келтириш, у
билан
фахрланиш ўрнига,
уни ёлғончига
чиқарди, унга
турли бўҳтонлар
қилди ва
озорлар
берди.)
114Бас, Аллоҳ
сизга ризқ қилиб
берган
нарсалардан ҳалол-пок
ҳолида енг.
Ва агар Унга
ибодат қиладиган
бўлсангиз,
Аллоҳнинг
неъматига
шукр қилинг.
115Сизларга
фақат
ўлимтикни, қонни,
чўчқа
гўштини ва
Аллоҳдан
ўзгага атаб
сўйилган
нарсаларнигина
ҳаром қилди.
Ким золим ва ҳаддан
ошувчи
бўлмаган ҳолида
мажбур бўлиб қолса,
албатта, Аллоҳ
мағфиратли
ва раҳмлидир.
(Инсонни
яратган ва
унга
неъматларини
берган
зот–Аллоҳ
таолонинг
Ўзигина
инсонга нима ҳалол
ва нима ҳаром
эканини ҳам
белгилаб
беради.)
116Аллоҳга
нисбатан ёлғон
тўқиш учун
тилларингиз
васф қилган
ёлғонни
гапириб: «Бу ҳалол,
бу ҳаром»,
деяверманглар.
Албатта, Аллоҳга
нисбатан ёлғон
тўқувчилар
нажот
топмаслар.
(Инсон
неъматни розиқ
Аллоҳдан
олади. Шунинг
учун
инсоннинг ҳалол
ёки ҳаром ҳақида
ҳукм чиқаришга
ҳаққи йўқдир.
Кимки ўзи ҳақсиз
бўлган
нарсага
аралашиб, «Бу ҳалол,
бу ҳаром»,
деса, Аллоҳ
таолога
нисбатан ёлғон
тўқиган
бўлади.)
117Озгина
матоҳ ва
аламли азоб
бор.
118Яҳудий
бўлганларга
эса, сенга
бундан олдин
айтиб берган
нарсаларимизни
ҳаром қилдик.
Биз уларга
зулм қилмадик.
Лекин улар
ўзларига
зулм қилган
эдилар. (Ушбу
оятда ишора
этилаётган, —
Аллоҳ яҳудийларга
ҳаром қилган
нарсалар
Анъом
сурасида
келган.)
119Сўнгра,
Роббинг
билмасдан
ёмон амал қилган,
ундан кейин
эса тавба қилиб
яхши
амалларни қилганларга,
албатта,
Роббинг
ўшандан сўнг мағфиратли
ва раҳмлидир.
120Албатта,
Иброҳим Аллоҳнинг
итоат қилгувчи,
ҳаққа мойил
уммати эди.
Мушриклардан
бўлган эмас.
121Унинг
неъматларига
шукр қилгувчи
эди. У зот уни
танлаб олди
ва сиротул мустақиймга
ҳидоят қилди.
122Унга бу
дунёда яхши (ҳаёт)
бердик.
Охиратда эса,
у, албатта,
солиҳлардандир.
123Сўнгра
сенга: «Иброҳимнинг
ҳаққа мойил
миллатига
эргаш. У
мушриклардан
бўлмаган
эди», деб ваҳий
қилдик.
124Шанба фақат
у тўғрисида
ихтилоф қилганлар
зиммасига
юкланди,
холос.
Албатта,
Роббинг қиёмат
кунида улар
орасида
ихтилоф қилган
нарсалари ҳақида
ҳукм чиқарур.
(Яҳудийларга
фарз қилинган
шанба кунини
улуғлаш ҳам
Иброҳимнинг
(а.с.)
миллатларида
йўқ нарса.
Аллоҳ яҳудийлар
ихтилоф қилганлари
учун жазо сифатида
жорий
этгандир. )
125Роббингнинг
йўлига ҳикмат
ва яхши
мавъиза ила
даъват қил.
Ва улар ила
гўзал
услубда
мунозара қил.
Албатта,
Роббинг Ўз
йўлидан
адашганларни
ўта билгувчи
ва ҳидоят
топгувчиларни
ҳам ўта
билгувчидир.
(Аввало,
даъват «Аллоҳнинг
йўлига» бўлмоғи
керак. Баъзи
шахсларга,
гуруҳларга
эмас,холис
Аллоҳнинг
йўлига
бўлиши керак.
Иккинчидан,
даъват ҳикмат
билан амалга
оширилиши
керак. Бунда даъват
қилинаётганларнинг
ижтимоий,
маданий савиясини
эътиборга
олиб, оғир
келмайдиган
йўсинда
даъват қилиш
лозим.
Учинчидан,
даъват яхши
мавъиза орқали
йўлга қўйилмоғи
керак.
Кишиларни қизиқтириш
учун чиройли
гапларни
топиб гапириш
зарур. Уларни
нафратлантирмаслик
лозим. Тўртинчидан,
кишилар
билан «гўзал
услубда мунозара
қилиш» керак.
Аллоҳнинг
йўлига даъват,
аввало,
фикрий ҳаракатдир.
Фикрий ҳаракат
бор жойда
мунозара
бўлиши
турган гап.
Ислом
даъватчиси
мунозарани ғоятда
гўзал
услубда олиб
бориши керак.
У рақиби
билан
талашиб,
тортишиб, бақир-чақир,
уруш-жанжал
этмасдан,
унинг
табъига йўл топиб,
унга қаноат ҳосил
қилдириб, ўзи
сезмаган ҳолда
Исломга
мойил бўлиб қоладиган
усталик
билан
мунозара
олиб бориши
лозим.
Бешинчидан,
даъватчи ўз
вазифаси
даъват қилиш
эканини, ҳидоят
ва залолат
Аллоҳга боғлиқлигини
ҳеч қачон
унутмаслиги
керак.)
126Агар иқоб қиладиган
бўлсангиз,
ўзингизга қилинган
иқобга ўхшаш
иқоб қилинг.
Агар сабр қилсангиз,
албатта, у
сабр қилгувчилар
учун
хайрлидир.
(Ўрни
келганда сабр
қилиб ўч
олмаслик ҳам,
хайр бўлиб,
Ислом
даъватига
фойда келтириши
мумкин.)
127Сабр қил,
сенинг
сабринг фақат
Аллоҳ ила
бўлур. Улар(ҳоли)га
хафа бўлма.
Улар қилаётган
макрдан сиқилма.
128Албатта,
Аллоҳ тақво қилганлар
ва гўзал
ишлар қилганлар
биландир.